Hoe eenzaam zijn inwoners van Zuid-Holland en hoe kunnen we eenzaamheid voorkomen? Welke groepen lijden vooral onder dit probleem en in welke mate? Wat zijn oorzaken en gevolgen van eenzaamheid? De provincie Zuid-Holland wil dit graag weten om zo eenzaamheid nu en in de toekomst te voorkomen. Daarom deden ZorgfocuZ en Bureau HHM een grootschalig onderzoek naar eenzaamheid in de provincie. Prof. dr. Guus Schrijvers is gedurende het onderzoekstraject nauw betrokken geweest.
Op landelijk, regionaal en lokaal niveau wordt er het nodige onderzoek naar eenzaamheid gedaan. Ook is er het landelijke actieprogramma Eén tegen eenzaamheid sinds 2019. Aan dit actieprogramma zijn door het hele land lokale coalities gekoppeld om mensen die zich eenzaam voelen te helpen. Niet eerder is er systematisch onderzoek gedaan naar eenzaamheid in Zuid-Holland. De bedoeling van dit onderzoek is dat er breed naar het probleem wordt gekeken. Sociale, persoonlijke, economische en fysieke oorzaken en gevolgen kunnen allemaal een rol spelen. Het is vooral de vraag in welke mate dat het geval is. Bovendien speelt de fysieke leef- en woonomgeving ook naar waarschijnlijkheid een bepaalde rol in de mate van ervaren eenzaamheid.
Wat is eenzaamheid?
Eenzaamheid is een breed begrip, vertelt onderzoeker Arjan Rozema. “In veel gevallen ontstaat eenzaamheid als gevolg van het ontbreken van bepaalde sociale relaties, maar dat hoeft niet. Het komt bijvoorbeeld ook voor dat iemand met een groot aantal sociale contacten lijdt aan existentiële eenzaamheid. Dat kan zich vertalen naar een gevoel van twijfel over de zin van het leven. De verschillende manieren waarop eenzaamheid tot uiting kan komen, zijn ook terug te zien in onze talloze (cliënt)onderzoeken. Die voeren wij bij ZorgfocuZ uit voor zorginstellingen en overheidsinstanties. In het onderzoek wordt aan al deze vormen aandacht besteed.”
Onderzoeker Lennart Homan: “Als je weet welke factoren – in meer of mindere mate – een rol spelen, kun je gericht op zoek naar oplossingen. Vanuit bureau HHM ondersteunen wij verschillende overheden bij de ontwikkeling van woonzorgvisies en daaruit voortvloeiende actieplannen. Hierbij speelt de fysieke omgeving een belangrijke rol. Als een woonomgeving geen ruimte biedt voor ontmoeting, dan kan het best zijn dat mensen eenzamer worden en daardoor ook op andere levensgebieden problemen ervaren.”
Uit ons onderzoek blijkt dat bijna de helft (48 procent) van de inwoners in Zuid-Holland matige eenzaamheid ervaart en bijna een kwart (22 procent) van de inwoners ervaart (zeer) sterke eenzaamheid. Uit de resultaten blijkt de relevantie voor onderzoek naar eenzaamheid: een hogere mate van eenzaamheid hangt samen met een lagere mate van welbevinden.
Ouderen minder eenzaam dan jongeren; jongeren even eenzaam als andere leeftijdsgroepen
In tegenstelling tot eerdere bevindingen gaat een hogere leeftijd gepaard met een lagere kans op eenzaamheid. Ook is er de afgelopen tijd veel geschreven en gezegd over vermeende eenzaamheid onder jongeren, al dan niet ten gevolge van de coronacrisis. Op basis van dit onderzoek kunnen we niet concluderen dat de mate van ervaren eenzaamheid onder jongeren afwijkt van die van andere leeftijdsgroepen. Dit onderzoek laat wel zien dat inwoners met een lager opleidingsniveau, door een lagere kans op werk en een lager welbevinden, gepaard gaat met een hogere mate van eenzaamheid.
Door corona meer eenzaamheid
Zuid-Hollanders beoordeelden hun sociale leven vóór de ingang van de coronamaatregelen met een rapportcijfer van 7,5. Ten tijde van de coronamaatregelen was dit ruim een punt lager: 6,2. Dit is voor mensen met een zwakkere gezondheid in nog sterkere mate het geval. Binnen dit grootschalige verkennende onderzoeken hebben we uitgebreid gekeken naar mogelijke verklarende variabelen voor het verschijnsel eenzaamheid, maar blijken demografische kenmerken maar van geringe invloed.
In steden meer eenzaamheid
Uit ons onderzoek blijkt dat mensen woonachtig in een flat of etagewoning eenzamer zijn dan mensen in een rijtjeshuis door een lagere tevredenheid met de woning en de buurt. Om in de (toekomstige) behoefte aan woningen te voorzien en het bestaande tekort op de woningmarkt naar een functioneel niveau terug te dringen, zet de provincie Zuid-Holland in op een toename van het aantal woningen. Daarbij bestaat de kans dat het aantal flat- of etagewoningen toe zullen nemen. Een toename van flat- of etagewoningen hoeft niet direct te leiden tot een toename van eenzaamheid, aangezien het samenhangt met de tevredenheid met de woning en buurt en de mate van sociale cohesie.
Ook sociale en politieke ontwikkelingen spelen een rol. Met de decentralisatie van zorgtaken van de landelijke en provinciale overheid naar gemeente is er ingezet om mensen zo lang mogelijk zelfstandig in hun eigen woning en wijk te laten wonen. Het risico van deze ‘ambulantisering’ is dat de veilige setting en het sociale contact waarin vaak wordt voorzien in een intramurale setting wegvalt.
Daarnaast is er een ontwikkeling zichtbaar waarin de zorg- en welzijnssector, de gemeente, woningcorporaties, politie en andere maatschappelijke organisaties meer integraal werken. Met een integrale manier van werken en door de leefwereld van de mens centraal te stellen, verandert de rol van zorgverleners, zoals huisartsen, praktijkondersteuners en wijkverpleegkundigen, zodat mensen die vereenzamen tijdig in beeld zijn en goed kunnen worden doorverwezen.
Landelijk onderzoek
Eenzaamheid speelt natuurlijk niet alleen in Zuid-Holland, maar in heel Nederland. Op eigen initiatief hebben bureau HHM en ZorgfocuZ het onderzoek, dat is gestart in Zuid-Holland, uitgebreid. Ook voor de overige elf provincies is door ons onderzoek verricht naar eenzaamheid. Daarbij keken we ook hoe dit zich verhoudt tot de leef- en woonomgeving van mensen en sociale, persoonlijke, economische factoren.
Congres eenzaamheid in Zuid-Holland
Op 10 juni gaan tal van vooraanstaande sprekers dieper in op het thema eenzaamheid. Doel daarbij is om bezoekers met nieuwe inzichten en handvatten huiswaarts te doen keren. Inzichten en handvatten waarmee zij regionaal en/of lokaal stappen kunnen zetten in het tegengaan van eenzaamheid. Inschrijven kan via deze link.
